Непадалёку ад вёскі біла з зямлі крынічка. Такая чысцюткая і халодная ў ёй была вада, што калі пап’еш, то ажно зубы ломіць, здаецца, што дух зойдзецца ў грудзях. Людзі зрабілі дубовы зруб і паставілі яго на крынічку, каб яна ніколі не засмечвалася ды пяском не зацярушвалася. Глядзелі за ёю, нібы за жывой істотай якой. Сцвярджалі нават, што такая пашана да крынічкі засталася з яшчэ даўнейшых часоў, калі продкі тых вяскоўцаў пакланяліся вадзе і абагаўлялі яе.

Непадалёку ад зруба таго рос прыгажун-дуб і некалькі таўшчэразных ды агромністых вербаў, якія, здавалася, ажно неба сіняе і сонца яркае сваімі разгалістымі кронамі закрывалі. Летам сонейка смаліць-пячэ, а ў цянёчку тым зусім іншае жыццё.

Да крынічкі прыходзілі і маладыя людзі, і старыя. Малых усё павучалі, каб нічога благога тут не уду­малі зрабіць. Так стагоддзі праходзілі. Усё добра было, як і мае быць. Ды усё ж здарылася бяда аднаго разу.

У вёсцы той жыла дзяўчына-прыгажуня. Хто яе ведае, як яе звалі, але мне дзядуля казаў, што Юляй. Працавітая дзяўчына вырасла, надта прывабная. Вясёлая ў меру і гэткая ж спакойная, калі трэба. Ветлівая да людзей, ніколі міма не праходзіла, каб не папытацца пра здароўе ў старэйшага ці не дапамагчы, як убачыць, што нешта не атрымліваецца або цяжкавата аднаму спраўляцца. Таму і яе паважалі, таксама спагадліва адносіліся. Зайздросцілі тым бацькам, якія такую дачку выгадавалі. Калі дзе збіраліся пасядзець старэйшыя, то толькі і чуваць было!

—   Што табе, Вольга (маці Юльчына), хіба ж табе на лёс скардзіцца? Такую дачку выгадавала, на зайздрасць іншым. Не прагуляе ніколі, не адстане ў працы, а як у танок стане ці песню запяе, то, здаецца, ля яе адной і прастаяў бы, слухаючы ды наглядаючы. Што ўжо і казаць...

—   Ды я, жанчынкі, нічога такога і не гавару,— мовіла ціхенька ў адказ маці, а ў самой сэрца ў гру­дзях тухкала ад радасці.

Калі Юльцы мінула семнаццаць вёснаў, яна ўжо гэтак расцвіла, што і сказаць цяжка. Бацька часам выходзіў на падворак і глядзеў на гэткую ж прыгожую рабіну, якая расла пад самым акном. Яе ён пасадзіў у той дзень, калі нарадзілася Юлька. I вось цяпер яны прыгажэлі разам. Быў бы сын — рос бы на месцы рабінкі дубок, такі ўжо старадаўні звычай вёўся. Стаяў ён, глядзеў колькі хвілін, і сэрца пачынала часта біцца, бо разумеў гаспадар, што недалёка той час, калі пастукаюцца ў дзверы сваты і... павязуць з ягонага падворка адзіную дачку. Сымон нават уявіць сабе не мог, як ён будзе без Юлькі, на каго хата застанецца...

Ды стараўся гнаць ад сябе прэч гэткія думкі, спадзеючыся, што яшчэ год-два прабудзе з імі  іхняя ўцеха.

Каб жа так адбылося, як бацьку думалася. Толькі наадварот здарылася. Ліха-бяда прыйшла ў хуткім часе.

Аднаго разу пайшла Юлька з матуляй жыта жаць на далёкую ніву. Памкнуўся было з імі і бацька, коніка ўжо запрог, але ў апошні момант прыспела нейкая тэрміновая праца ў іншым месцы, і ён павінен быў застацца дома, каб паехаць туды крыху пазней. Жнейкі пайшлі самі. Спявалі-заліваліся, толькі водгулле-рэха па наваколлі ляцела ды віталася з лясамі-пералескамі, з лугамі-мурагамі, з жытнёвымі палямі. Галасы абедзьве мелі непаўторныя, што тыя птушкі паднябесныя спявалі. А чаму ім і не спяваць было, калі жыццё на радасць ішло, калі ўсё добра атрымлівалася?

Зайшлі яны на ніву, памаліліся, і за працу ўзяліся. Спяваць любілі, а працаваць яшчэ лепей умелі. Як возьмуцца ўдваіх, то за дзень гэтулькі зробяць, што і пяць жнеек за імі не паспеюць. Гэта вам не спяваць, а жыта жаць. А маці з дачкою працуюць, працуюць, а потым заспяваюць. Ды ўжо не вясёлую, не жартоўную зацягнуць, а жніўную песню, гэткую ж тужлівую і сум­ную, як і беспрасветнае сялянскае жыццё, што кожны дзень можа прынесці самыя нечаканыя навіны. Добра дачцы ў сваёй сям’і, са сваімі роднымі, а прыйдзе час, і трэба будзе пакінуць родную хаціну. Каб жа ведаў, да каго трапіш, то, можа, і не надта перажываў бы, але ж людзі самыя розныя бываюць. Нярэдка ставалася, што маладая жанчына не вытрымлівала здзекаў і канчала жыццё самагубствам. То тут, то там распавядалі пра такія здарэнні. Таму і песня зараз лілася не надта жыццярадасная.

— Чаго, дачушка, засумавала? — запыталася маці, калі скончылі песню.

—  А нешта на душы самотна стала. Нязвычна. Чаго — і сама не ведаю. Даўней такога не здаралася.

—  Не ўбівайся, Юлечка. Не трэба гэтак перажываць. Рана табе яшчэ. Пажывеш з намі пару гадочкаў, парадуешся жыццю. Не ўсім дрэнныя хлопцы трапляюцца, не ўсім замужам дрэнна. Гэта толькі ў песні так, а на самай справе ўсё іначай бывае.

—  Хто ж яго, матулечка, ведае, — са скрухай у голасе прамовіла маладая жнейка, — а раптам і мне не пашанцуе...

—  Тут толькі воля лесу. Будзем спадзявацца на лепшае.

Пагаманілі гэтак і далей працуюць. Потым і полудзень прыспеў. Схаваліся пад бярозкаю ў цень і перакусваюць тым, што ўзялі. Тут Юлька нечага ўсхадзілася і кажа:

—  Мамачка, а можна я збегаю, пакуль час ёсць, да святой крыніцы?

—  Чаго гэта табе туды, Юлька, захацелася?

—  Ды я хутка збегаю. Пакуль вы адпачываць будзеце, то я і абярнуся. Толькі на пару хвілін. Туды дабягу, вадзіцы сцюдзёнай  пап’ю  і  адразу ж назад.

—  Ды ты лепей побач са мною паляжы, адпачні крыху, вады ж мы з сабой прынеслі. Да вечара яшчэ далека, намучышся...

—  Я хуценька, матулечка.

—  Ды ўжо ж збегай. Толькі надта не ляці, бо і так шкада цябе, ні хвілінкі не адпачнеш...

Маці прылягла, каб адпачыць хоць якіх з паўгадзінкі, а дачка паімчала да крыніцы. Ведама, маладыя ногі — не тое, што старыя, і нейкая там вярста для іх не адлегласць. Праз колькі хвілін Юлька сядзела ўжо ля дубовага зрубчыка, праз які цурчэла-звінела чысцюткая вада. Спачатку напілася, а потым сцішылася і задумалася аб нечым сваім, патаемным. I не пачула, як да крынічкі падкраўся вершнік. А ён пад’ехаў з нейкай сваей мэтай, можа, хацеў вады напіцца, а можа, паглядзець, ці няма паблізу людзей, і напаіць свайго каня. Але калі ўбачыў дзяўчыну, то падкраўся і пачаў назіраць. Так доўга і стаяў бы, каб конь не фыркнуў. Усхапілася ад нечаканасці Юлька.

—  Хто тут?

—  Не палохайся, дзяўчына, не палохайся. Нічога ліхога табе рабіць я не збіраюся,— прамовіў вершнік.

А сам як убачыў тварык прыгажуні, то і язык праглынуў.  Глядзіць не мігаючы, дый  годзе.

Дзяўчына крыху супакоілася і пачала таксама яго разглядваць. Перад ёю быў не проста вершнік, а багата апрануты паніч. «Што ж гэта ён на мяне так вылупіўся?» — падумала Юлька і голасна засмяялася. Засмяяўся і паніч. Заўважыўшы, што дзяўчына ўжо не баіцца яго, ён накіраваў коніка бліжэй. Юлька адступіла крокаў пару назад і занепакоена запыталася:

—  Гэта яшчэ што такое? Мне трэба бегчы, бо матуля зачакалася на ніве. Я паабяцала вярнуцца праз паўгадзіны. Збожжа жаць трэба, такое надвор’е добрае стаіць, а то яшчэ дождж ліне ці віхура якая ўсходзіцца...

—  Не палохайся, не палохайся, прыгажуня. Нічога благога я не збіраюся рабіць, — паўтарыў незнаёмец. — Скажы толькі, як цябе завуць?

—  А гэта навошта?

—  Ну-у-у...

—  Юлька мяне завуць, — крыкнула дзяўчына і лупянула ад крынічкі так, што ажно пяткі замільгацелі пад сонейкам.

—  Я буду вечарам цябе чакаць тут, Юлька! — данеслася ззаду.

Прыгажуня прыпынілася, а потым яшчэ хутчэй паімчала да нівы, баючыся, што не паспее ў час.

Да самага вечара працавалі-шчыравалі жнейкі. Калі пайшлі дамоў, матуля зноў зацягнула песню. Але Юлька не падтрымала, яна ўсё паглядала ў той бок, дзе знаходзілася крынічка. Маці даспявала сама і пачала іншую, а дачка ізноў маўчала. Тады яна спытала:

—  Што гэта з табою, дачушка, робіцца? Чаму не спяваеш? Можа надта стамілася, і сілы нестае, каб голас падаць, ці якая іншая прычына? Скажы, не хавай ад мяне.

—  Ды не, матуля, усё добра. Усё добра. Дамоў хутчэй хочацца, бо адчуваю сябе не вельмі добра...

—  Тады зразумела, тады і я не буду песні гарлаць. Пайшлі хутчэй, бацька, відаць, ужо нас там зачакаўся. Пайшлі, мая дачушка, мая памочніца.

I стомленыя жнейкі прыбавілі кроку. Бацька сапраўды чакаў іх. Ён дагледзеў усю гаспадарку, наварыў     есці     і     нервова     хадзіў     па     падворку.

Убачыўшы    жонку    і    дачку,    сярдзіта    запытаўся:

—  Ці то вы ўжо там і начаваць збіраліся? Ці то вам ужо і вячэра не трэба? Ужо прыцемкі на дварэ, а іх няма і няма... Хіба ж так можна, маці, дачку таміць дый самой так доўга шчыраваць? А адпачываць вы калі думаеце? Ці ж летняя ночка такая доўгая, як зімовая? Не паспееце вачэй заплюшчыць, а трэція пеўні праспяваюць, і ўставаць трэба будзе.

—  Не сварыся, мужу, не сварыся. Мы болей не будзем так позна працаваць. Толькі супакойся і не крычы на нас, бо нешта Юлька сябе сёння блага адчувае.

—  Што здарылася, дачушка? — адразу забыўшыся на сваю злосць, звярнуўся да Юлькі бацька. — Можа захварэла, ці перапрацавалася?

—  Ды не, тата, мама пажартавала. Усё са мною добра. Засумавала крышку, вось і ўсё. А так усё добра. Не перажывайце.

Перакусілі ў прыцемках і пачалі спаць збірацца. Тут Юлька зноў здзівіла сваіх бацькоў.

— Можна я на пару хвілін да сяброўкі збегаю? Я хуценька. Пару хвілін пабуду і прыбягу. Нешта пабачыцца захацелася...

Бацькі пераглянуліся паміж сабою, і маці прамовіла:

—  Дачушка, позна ж ужо. I так стамілася. Ляж ды паспі, а заўтра спецыяльна раней прыйдзем, тады і збегаеш.

—  Я толькі на пару хвілін. Усяго на пару — і назад.

—  Ну, то бяжы, раз ужо так трэба, толькі доўга не хадзі, бо і час позні, і мала што можа здарыцца...

Юлька выбегла з хаціны. Але пакіравала не да сяброўкі на суседні хутар, а да крынічкі, ля якой днём напаткала прыгожага паніча. Бяжыць, а сэрца стукае, кроў у скронях тахкае: «Не бяжы, не бяжы...» Хвілін праз колькі амаль даджгала. Тут ужо прыпынілася, перавяла дух і стала падкрадвацца цішком, цікава ж было даведацца, ці чакае той вершнік, ці не, а можа, толькі пасмяяўся і проста так крыкнуў тады наўздагон. Неўзабаве Юлька пачула, як фыркнуў конь. Не, не падмануў, прыехаў. Потым убачыла і самога паніча, які таропка хадзіў вакол зруба, бо, мабыць, даймалі і не давалі спакою шматлікія камары. Пастаяўшы колькі хвілін за бліжэйшым кустом, дзяўчына ўсё ж выйшла да крынічкі.

—  Прыйшла, Юлька, а я думаў, што ўжо не будзе цябе. Я тут ужо, можа, гадзіны тры хаджу, цябе чакаю...

—  Навошта было так рана прыходзіць? Мы ж працавалі дапазна...

—  Не цярпелася цябе ўбачыць, прыгажуня.

—  Так ужо і прыгажуня. Скажаце такое, ажно слухаць няёмка...

—  Кажу тое, што бачу перад сабою.

Так, слова за слова, і пазнаёміліся бліжэй. Цяпер дзяўчына ведала, што паніча завуць Мсціславам і што ён служыць у багатага князя. А ў гэтых мясцінах апынуўся таму, што павінен быў нагледзець добрае месца для будучага ўмацаванага паселішча. Калі выканае загад свайго ўладара, то вернецца назад, у палац, а потым ужо прывядзе на прыгледжанае месца людзей, якія пачнуць узводзіць будынкі.

Пахадзілі колькі часу, і Юлька нясмела прагаварыла:

—  Мсціслаў, мне трэба бегчы дамоў, бо бацькі хвалявацца будуць. Яны ж не лягуць спаць да тае пары, пакуль мяне дома не будзе.

—  Чаго бегчы? Давай да мяне ў сядло сядай і конь, нібы віхура, дамчыць нас абодвух, а ля хутара і саскочыш...

—  А можна?

—  Канешне...

Ніколі, мабыць, не прасіў у думках Мсціслаў свайго каня, каб той не спяшаўся і ішоў павольна. Але на гэты раз поруч з ім сядзела самая прыгожая дзяўчына на зямлі. Ён адчуваў пах яе валасоў, датыкаўся да яе маладога і гарачага цела. Гэта ўсё ўзбуджала маладога і здаровага хлопца. Калі развітваліся, то вершнік зноў папрасіў дзяўчыну надвячоркам сустрэцца ля крынічкі, і тая згадзілася.

Так, з таго самага вечара, і пачалі кахацца Юлька з Мсціславам. Цяпер яны ўжо праседжвалі дзе-небудзь у ціхім месцы цэлыя ночы напралёт. Бацькі сталі дакараць дачку:

—  Глядзі, дачушка, каб ліха якога не здарылася. Хлопцы ўсялякія сустракаюцца. Пажартуе з табой, насмяецца,   а   потым,  зрабіўшы  сваю  справу,  уцячэ. Як  будзеш  тады  людзям   у   вочы   глядзець?   Добра, калі адну пакіне, а калі з дзіцём, што тады?..

—  Кіньце вы дурное, родненькія, Мсціслаў зусім не такі. Не такі, я вам праўду гавару.

Прайшло колькі часу, і Юлька прывяла свайго суджанага дамоў. Бацькоў зараней папярэдзіла, таму тыя добра падрыхтаваліся да сустрэчы, і ўсё адбылося належным чынам. Тут юнак папрасіў у іх рукі дачкі. Павагаліся бацькі, павагаліся, але, заўважыўшы, як нецярпліва пацірала рукі дачка, з якім замілаваннем пазіраў на яе Мсціслаў, далі згоду. Паабяцаў малады паніч, што вяселле згуляюць і забярэ да сябе Юльку тады, калі прывядзе княжацкіх дружыннікаў ды людзей майстравых новае паселішча тут будаваць. Так і дамовіліся. А раніцай вершнік паскакаў у далё­кую дарогу. Засумавала дзяўчына, пазіраючы ў той бок, куды ён пакіраваў. Бацькі суцяшалі яе, як маглі, казалі, што неўзабаве вернецца хлопец, але сэрца прыгажуні, відаць, адчувала небяспеку.

Аднойчы пачуўся выразны цокат капытоў. Юлька выскачыла з хаціны на падворак, але гэта быў не Мсціслаў, а здаравенны, барадаты дзядзька ў дарагой кальчузе.

— Ты   Юлька? — запытаўся  ён   магутным   басам.

— Так,— ледзьве дыхаючы, прамовіла тая.

—  Сядай хутчэй да мяне ў сядло, паедзем на апошняе спатканне з Мсціславам...

—  Чаму на апошняе?

Па дарозе давёў ёй дружыннік, што нейкія ліхія людзі, зусім непадалёку адсюль, зрабілі на іх засаду, і стралою быў цяжка паранены Мсціслаў. Адчуваў, мабыць, небарака, што доўга не працягне, таму надта прасіў, каб прывезлі да яго развітацца любую дзяўчыну і пахавалі непадалёку ад крынічкі, пад дубам, там, дзе першы раз напаткаў яе.

Калі вершнік прывёз Юльку да крынічкі, Мсціслаў ужо развітаўся з гэтым светам, і людзі капалі яму магілу. Загаласіла-заплакала прыгажуня, але ці ж ажывіш мёртвага.

Пахавалі Мсціслава пад дрэвам, а той жа ноччу, на галіне, павесілася дзяўчына. Яе таксама закапалі побач з любым. Калі маці стагнала-трызніла над магілай, то праклінала святую крынічку, бо менавіта яна бачыла першую сустрэчу маладых, менавіта яна была сведкай іх кахання:

— Ой, каб жа плёскалася, не заціхалаі Ой, каб жа ты сабе дарожкі роўнай не знала! Ой, каб жа ты назаўсёды плешчаніцай стала! Якое ж гора ты мне прынесла!

З таго часу новае паселішча, якое ўзвялі прыведзеныя  Мсціславам людзі назвалі  Плешчаніцы.

Крыніца: Міншчына: Назвы населеных пунктаў паводле легендаў і паданняў. / Склад., апрац. А.М. Ненадаўца. Мінск: Беларусь. 1998. 718 с. – С. 308-315