Губа
У пошуках вёскі Губа, якая згубілася паміж лясоў і балот, мы праблукалі не адзін час. Паездзіўшы крыху па лесе, спыніліся на ўскрайку Далькавіч, каб спытаць у каго-небудзь дарогу.
З крайняй хаты да нас выйшаў малады мужчына, нечым падобны на сучаснага “ляснога чалавека”. Высокі і статны, доўгія валасы сабраны ў пучок, акуратна стрыжаная барада і вусы, з-пад бейсболкі пранізліва пазіраюць ясныя вочы.
– Губу шукаеце? – пытаннем на пытанне адказаў мужчына. – Самі вы яе не знойдзеце, але, калі жадаеце, магу паказаць вам гэту вёску.
Ужо ў машыне мы пачулі аповед Алега Сцяпанавіча. Дарэчы, вельмі цікавы:
– Вы не ведаеце, чаму вёску называюць менавіта вёскай? Ад старажытнаславянскага «весь». Яна ў многім адрозніваецца, напрыклад, ад сяла ці хутара. Хаця апошнім часам гэтыя паняцці атаясамліваюць. Вось Губа – тыповая вёска. Чаму? Складаецца з дзесятка – нават больш – сядзіб, якія ў сваю чаргу таксама ўяўляюць сабой цэлы комплекс пабудоў. Ну вось мы і прыехалі. Хадзёмце, спачатку я пакажу вам вясковую вуліцу.
…Магчыма, калісьці гэта была сапраўдная вуліца. Напэўна, па ёй ездзілі падводы, хадзілі людзі. Зараз гэта – амаль нябачная дарога, парослая ў чалавечы рост травой. Наш гід ступае шырокімі крокамі, так, што мы ледзь паспяваем за ім.
Па ходу тлумачыць: – Амаль на кожнай сядзібе тут быў калодзеж, але, на жаль, захаваўся толькі адзін. Акуратна! Не саступіце ў яго!
Глыбокую-глыбокую (так, што дна не відаць) “дзірку” ў зямлі цяжка заўважыць сярод высокай густой травы. Па словах Алега, у ім яшчэ ёсць вадзіца, і нават вельмі чыстая і смачная.
– Звярніце ўвагу на крыж, – працягваў тым часам мужчына. – Па сведчанні старажылаў, каля яго хрысцілі немаўлятак.
Напэўна, мы знаходзіліся ў той момант у цэнтры вёскі: ад крыжа ў трох напрамках ідуць вуліцы. Сам культавы знак размешчаны на невялікім узвышшы, ад чаго здаецца яшчэ больш велічным. Падымаемся да яго – на дубовым дрэўцы прымацавана невялічкае алавянае распяцце…
– А ці можна зайсці ў хату?
– Зараз паспрабуем. Сюды лепш прыязджаць вясной, калі ўсё яшчэ не такое зарослае.
І ўсё ж мы змаглі прабрацца праз “дрымучы лес” да сядзібы. На ёй угадваецца цэлы комплекс пабудоў, пра які наш спадарожнік распавядаў у самым пачатку шляху. Гэта ўласна дом, клець, свіран, варыўня, склеп, павець, адрына для сена, гумно, хлеў, студня.
Заходзім у хату. Яна мае не зусім прывабны выгляд, усе больш-менш каштоўныя рэчы расцягнуты, але, маючы такія-сякія веды, няцяжка ўявіць сабе, як тут жылі.
Высокі парог і нізкія дзверы спрыялі ў зімовы час захаванню цяпла. Дзверы зроблены з тоўстых колатых дошак і паварочваліся ў драўляных гнёздах – на бегунах. Невялікія валакавыя акенцы зачыняліся (“завалакваліся”) на ноч драўлянай засаўкай. Печ размешчана справа ад уваходу.
Каля дзвярэй — “бабін кут”, дзе, напэўна, стаяла кадушка для вады з конаўкай, далей на лаве – вёдры, даёнка, апалушкі, сальніца, бельчык.
Каля вугла печы, звернутага ўнутр памяшкання, — каневы стоўб (конь), што служыў апорай для спальнага памоста. Пад столлю ўздоўж сцен замацаваны дзве паралельныя жэрдкі – грады, на якіх сушылі лучыну, складвалі прылады ткацтва. Цікава, што ў хаце дагэтуль захаваліся два матавілы, на якія наматаны яшчэ даволі моцны лён.
Ніжэй вокнаў уздоўж сцен – шырокія лавы.
– Яны служылі гаспадарам больш за сто гадоў і былі для беларусаў свайго роду сямейнай рэліквіяй, — распавядаў наш новы знаёмы. – І нават у час наваселля ўрачыста пераносіліся са старой хаты ў новую.
А вось і «красны кут» – найбольш шаноўнае месца ў хаце. Тут развешвалі убраныя ўзорнымі ручнікамі (набожнікамі) абразы (зразумела, што ў пакінутым доме іх ужо не засталося), пучкі асвечаных у царкве жытнёвых каласоў і траў.
У «красным куце» стаяў стол. І калі заплюшчыць вочы, можна «ўбачыць», як за абедам у будні дзень з яго здымалі абрус, і ўся сям’я садзілася, займаючы месца ў пэўнай паслядоўнасці: на покуці – гаспадар дома, за ім – па старшынстве іншыя члены сям’і.
У сённяшні час мяне вярнуў голас калегі:
– Цікава, а на паддашку што-небудзь захавалася?
– Зараз паглядзім, – адказаў Алег.
У імгненне вока з’явілася лесвіца, і праз некаторы час мы ўжо перабіралі гаспадарчы скарб. Перш за ўсё ўвагу прыцягнуў агромісты куфар з кованымі вугламі і вялікім замком. Крыху намаганняў – і мужчына адкрыў яго. Фантазія адразу намалявала выразныя карціны: тут некалі захоўваліся ўборы гаспадыні, а, магчыма, і вясельны пасаг… Але, прыгледзеўшыся, мы зразумелі, што гэта скрыня з-пад зерня. Яшчэ ў кутку засталіся крупінкі…
Крыху абследаваўшы вышкі, знаходзім іншыя гаспадарчыя прылады. Драўляны падпятак (для вырабу ці рамонту абутку), маслабойка, дэкаратыўныя керасінавыя лямпы. Такія былі толькі ў заможных сялян. Цікавасць выклікаюць элементы калаўроту з мастацкай разьбой, амаль цэлая качарка, старажытны рубанак, выраблены без адзінага цвіка, выдзеўбленая з камля сасны бочка.
“Падарожжа” па хаце і паддашку склала пэўнае ўяўленне аб гаспадарах сядзібы, але, каб партрэт атрымаўся больш поўным, Алег прапанаваў зазірнуць яшчэ ў хлеў.
Бацюхна! Такога я ніколі не бачыла! Па-першае, столь, складзеная са шматлікіх галінак і сукоў. А потым сам хлеў. Ён падзелены на тры часткі. У адной з іх, пэўна, стаяла карова. У сцяне яшчэ засталіся кольцы для прывязвання скаціны. У другой частцы ўтрымліваліся свінні – яна падзелена на катухі, у якіх там-сям засталіся выдзеўбленыя карыты. Далей куросадні, гнёзды, карытцы для зерня нам расказалі пра сваіх насельнікаў.
Тут жа мы знайшлі мялку для лёну і драўляную саху.
– Вось, пабачце, – распавядаў наш гід, – на гэтыя “вушы” мацаваліся металічныя нарогі і так аралася зямля. Па зношанасці прылады можна меркаваць, што ў гаспадароў быў даволі вялікі зямельны надзел.
Цяпер можна больш-менш дакладна сказаць, што за сям’я жыла ў гэтай хаце. Хутчэй за ўсё заможныя, працавітыя людзі, якія ўтрымлівалі вялікую гаспадарку, займаліся рамяством і ткацтвам, гадавалі дзетак.
– Цікава, а ці засталіся ў іх якія нашчадкі?..
І на гэтае, здавалася б, рытарычнае пытанне ў Алега знайшоўся адказ:
– Наколькі мне вядома, у сталіцы жыве жанчына, якая мае непасрэднае дачыненне да гэтай сядзібы…
Падчас дарогі на “вялікую зямлю” мясцовы краязнаўца яшчэ шмат расказваў пра скарбы зямлі беларускай.
— Вы толькі, калі ласка, адны сюды не прыязджайце. Гэта небяспечна… – папярэдзіў ён.
І толькі калі мы паабяцалі, што не будзем рызыкаваць, супакоіўся. А на развітанне, на памяць аб цікавым падарожжы, падарыў нам бочачку пад медавуху…
Аўтар: Ірына Станкевіч
Крыніца: лагойская раённая газета “Родны край” за жнівень 2009 г. Фотаздымкі ўзяты з рэніянальнага інтэрнет-партала Logoysk.by